Niet iedereen die een strafbaar feit pleegt, is ook strafbaar. Het strafrecht kent rechtvaardigingsgronden (het feit was niet wederrechtelijk) en schulduitsluitingsgronden (de dader treft geen verwijt).
Twee categorieën
Strafuitsluitingsgronden vallen uiteen in twee hoofdcategorieën.
Onderscheid
| Type | Werking | Gevolg |
|---|---|---|
| Rechtvaardigingsgrond | Heft wederrechtelijkheid op | Feit is niet strafbaar |
| Schulduitsluitingsgrond | Heft verwijtbaarheid op | Dader is niet strafbaar |
Rechtvaardigingsgronden
Bij een rechtvaardigingsgrond is het gepleegde feit gerechtvaardigd en dus niet wederrechtelijk.
Noodweer (art. 41 lid 1 Sr)
Verdediging tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.
- Ogenblikkelijk: de aanranding is actueel of dreigend
- Wederrechtelijk: de aanval is onrechtmatig
- Proportioneel: de verdediging is niet buitensporig
- Subsidiair: vluchten was geen reële optie
Noodtoestand (art. 40 Sr)
Overmacht in de zin van noodtoestand: een conflict van plichten waarbij het hogere belang prevaleert.
- Acuut gevaar voor een hoger belang
- Geen andere uitweg
- Het gekozen middel is proportioneel
Wettelijk voorschrift (art. 42 Sr)
Handelen ter uitvoering van een wettelijk voorschrift is niet strafbaar. Bijvoorbeeld: een politieagent die geweld gebruikt bij een rechtmatige aanhouding.
Bevoegd ambtelijk bevel (art. 43 lid 1 Sr)
Handelen ter uitvoering van een bevoegd gegeven ambtelijk bevel is niet strafbaar.
Schulduitsluitingsgronden
Bij een schulduitsluitingsgrond is het feit wel strafbaar, maar treft de dader geen verwijt.
Ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39 Sr)
Niet strafbaar is degene die een feit begaat dat hem wegens een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis niet kan worden toegerekend.
- Psychiatrisch onderzoek vereist
- Kan leiden tot TBS of andere maatregel
Noodweerexces (art. 41 lid 2 Sr)
Overschrijding van de grenzen van noodweer door een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de aanranding.
Psychische overmacht (art. 40 Sr)
Een van buiten komende drang waaraan de dader redelijkerwijs geen weerstand kon bieden.
Afwezigheid van alle schuld (avas)
Ongeschreven schulduitsluitingsgrond: de dader heeft alles gedaan wat redelijkerwijs mogelijk was om het feit te voorkomen.
Gevolgen
| Uitsluitingsgrond | Uitspraak rechter |
|---|---|
| Rechtvaardigingsgrond | Ontslag van alle rechtsvervolging (OVAR) |
| Schulduitsluitingsgrond | Ontslag van alle rechtsvervolging (OVAR) |
Beroep op strafuitsluitingsgrond
- De verdachte moet de strafuitsluitingsgrond aannemelijk maken
- De rechter toetst of aan de vereisten is voldaan
- Bij twijfel: in het voordeel van de verdachte